De gaswinning in Nederland heeft decennialang een centrale rol gespeeld in onze energievoorziening en economie. Sinds de ontdekking van het aardgasveld bij Slochteren in 1959 is Nederland uitgegroeid tot een belangrijk gasproducerend land. Miljoenen huishoudens werden aangesloten op het aardgasnet, en de opbrengsten van de gasexport leverden de staat miljarden euro’s op. Maar deze voorspoed had ook een keerzijde: schade aan huizen, aardbevingen en groeiende maatschappelijke onrust – vooral in Groningen.
In dit artikel lees je hoe de gaswinning in Nederland zich heeft ontwikkeld, welke gevolgen dit heeft gehad en hoe de toekomst van aardgas eruitziet in een tijd van energietransitie.
De opkomst van aardgas in Nederland
In de jaren ’50 en ’60 werd het Groningse aardgasveld ontdekt – één van de grootste gasvelden ter wereld. De exploitatie begon in 1963 en leidde tot een grootschalige omschakeling van kolen naar aardgas in huishoudens en industrie. Binnen enkele jaren was bijna heel Nederland aangesloten op het aardgasnet.
Deze ontwikkeling zorgde niet alleen voor een stabiele en relatief schone energiebron, maar ook voor economische voorspoed. De zogeheten “gasbaten” leverden de Nederlandse overheid miljarden op. Deze opbrengsten werden gebruikt voor sociale voorzieningen, infrastructuur en overheidsbeleid.
Economische betekenis van gaswinning in Nederland
De gaswinning in Nederland heeft tot op de dag van vandaag meer dan 400 miljard euro opgeleverd. Dit maakte Nederland decennialang onafhankelijk van buitenlandse energiebronnen en gaf de staat financiële ruimte voor investeringen in onderwijs, zorg en sociale zekerheid.
Bovendien speelde Nederland een belangrijke rol als gasexporteur binnen Europa. Via een uitgebreid netwerk van pijpleidingen werd gas geleverd aan onder andere Duitsland, België en Frankrijk.
Toch is er ook veel kritiek gekomen op de manier waarop deze inkomsten zijn besteed. Vooral uit de regio Groningen kwam het geluid dat er weinig geïnvesteerd werd in de gebieden waar het gas vandaan kwam, terwijl zij wel de negatieve gevolgen ervoeren.
De keerzijde: aardbevingen en schade
De laatste decennia is de keerzijde van de gaswinning in Nederland pijnlijk duidelijk geworden. Met name in Groningen hebben de boringen geleid tot aardbevingen, schade aan woningen en onveiligheidsgevoelens bij bewoners.
Sinds 1991 zijn er meer dan duizend aardbevingen geregistreerd in Noord-Nederland, waarvan sommige een kracht van meer dan 3 op de schaal van Richter bereikten. Duizenden huizen hebben schade opgelopen: scheuren in muren, verzakte funderingen en zelfs onbewoonbare woningen.
De zwaarste beving vond plaats in 2012 bij Huizinge. Pas toen begon het besef te groeien dat de gevolgen van de gaswinning niet langer genegeerd konden worden.
Compensatie en vertrouwen in de overheid
Als reactie op de schade en het groeiende protest uit de regio, zijn er diverse instanties opgericht voor schadevergoeding en versterking van woningen. Denk aan het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) en de Nationaal Coördinator Groningen (NCG). Helaas verliepen deze trajecten vaak moeizaam en traag.
Veel bewoners voelden zich niet gehoord of serieus genomen. Vertrouwen in de overheid daalde fors, zeker nadat uit rapporten bleek dat economische belangen jarenlang boven veiligheid waren gesteld. De parlementaire enquêtecommissie die in 2023 haar rapport publiceerde, sprak zelfs van “een systeem dat mensen in de steek heeft gelaten”.
De afbouw van gaswinning in Nederland
Als gevolg van de maatschappelijke druk en de risico’s is besloten om de gaswinning in Groningen volledig stop te zetten. In 2018 werd het besluit genomen om het Groningenveld te sluiten, en sinds oktober 2023 is de gaswinning er officieel gestopt. Alleen in uitzonderlijke noodgevallen zou het veld nog tijdelijk herstart kunnen worden.
Naast Groningen wordt er nog wel gas gewonnen uit kleinere velden in onder andere Friesland, Drenthe en op de Noordzee. Deze gasvelden zijn minder risicovol, maar leveren ook veel minder op.
De totale gasproductie in Nederland daalt dus snel. Tegelijkertijd blijft de vraag naar gas voorlopig bestaan, wat betekent dat Nederland steeds meer gas importeert uit andere landen.
Aardgas Nederland: van trots naar transitie
Jarenlang was aardgas in Nederland een vanzelfsprekendheid. Woningen werden standaard op aardgas verwarmd, en koken gebeurde op gasfornuizen. Maar door de klimaatdoelen en de aardbevingsproblematiek is dat beeld veranderd. De overheid wil Nederland in 2050 volledig van het aardgas af hebben.
Daarom zijn er verschillende maatregelen in gang gezet:
-
Nieuwbouwwoningen mogen sinds 2018 niet meer op aardgas aangesloten worden.
-
Gemeenten maken plannen om bestaande wijken te “vergroenen” en van het gasnet af te halen.
-
Subsidies zijn beschikbaar voor warmtepompen, isolatie en zonnepanelen.
-
Huishoudens worden gestimuleerd om elektrisch te koken en te verwarmen.
Hoewel deze maatregelen op gang komen, zijn er ook zorgen. Niet iedereen kan zomaar overstappen, en de kosten zijn vaak hoog. Bovendien is het elektriciteitsnet op veel plekken nog niet toereikend voor de extra belasting.
De toekomst van gaswinning in Nederland
De toekomst van gaswinning ligt niet langer in Groningen of andere grote gasvelden. In plaats daarvan verschuift de focus naar duurzaamheid, innovatie en energieonafhankelijkheid. Nederland zet stevig in op:
-
Wind- en zonne-energie
-
Geothermie (aardwarmte)
-
Groen gas en waterstof
-
Warmtenetten als alternatief voor gas
Toch zal aardgas voorlopig nog nodig zijn als “overbruggingstechniek” tot duurzame alternatieven volledig beschikbaar zijn. Nederland blijft gas importeren, onder andere via LNG-terminals, en zoekt naar evenwicht tussen leveringszekerheid en klimaatdoelen.
Lessen uit het verleden
De geschiedenis van de gaswinning in Nederland laat zien hoe een energiebron zowel voorspoed als schade kan brengen. Enerzijds heeft aardgas bijgedragen aan onze welvaart, maar anderzijds heeft het geleid tot maatschappelijke ongelijkheid en milieuschade.
Belangrijke lessen voor de toekomst zijn:
-
Zet veiligheid en gezondheid van burgers altijd voorop.
-
Wees transparant in besluitvorming en communicatie.
-
Investeer tijdig in alternatieven voordat de druk te groot wordt.
-
Zorg voor een eerlijke verdeling van lasten en baten over het hele land.
Alleen zo kunnen we als samenleving bouwen aan een duurzame, rechtvaardige en toekomstbestendige energievoorziening.
